Het koffertje van mijn Indische oma
~ Twee levens in een koffertje gepakt, nog tussen twee werelden in, op weg naar het nieuwe onbekende. Een streep wordt door het oude gezet, en mist daalt langzaam neer over verhalen en herinneringen. ~
Toen ik in de zomer van 2021 begon aan het eindproject voor de Illustratie Expeditie van Femke Veltkamp, voelde ik heel sterk waar ik een serie werken aan wilde wijden: mijn vader. Na zijn overlijden in het voorjaar van dat jaar waren er zo veel dingen die ik voelde, miste, me afvroeg - en hoogstwaarschijnlijk nooit meer de antwoorden op zou vinden.
Met de serie ‘In mij, mijn vader’ wilde ik mijn vader in beeld brengen zoals ik hem heb beleefd, als vader en als mens. Ik heb me altijd verbonden gevoeld met mijn Indisch-Nederlandse oorsprong, maar ik ben me in de afgelopen jaren pas gaan realiseren hoe sterk het verlangen is naar meer achtergrondinformatie, oorsprongverhalen, bedding en verbinding.
Geleid door de weinige beelden, herinneringen, verhalen en spullen die er nog zijn, én het gemis eraan, ging ik op ontdekkingsreis - naar mijn vader, mijzelf en onze oorsprong. Ik ben mijn eigen beelden en verhalen gaan creëren, gevuld met liefde, trots, dankbaarheid, kracht, verdriet, gemis, verwondering en verlangen. Ze voelen als een groeiende verzameling ansichtkaarten van in- en uitzichten die ik mezelf stuur, onderweg op mijn reis. Het brengt een mix van emoties doorvoelen, eer betonen, mijn eigen verbeeldingskracht ervaren, zijn onuitputtelijke support missen, en rouwen. Om het verlies van een liefhebbende vader, en om een deel van hem dat voor mij altijd onbereikbaar is geweest.
Een koffertje vol verborgen verhalen
De inspiratie voor de eerste verbeelding die ik maakte was het koffertje van mijn Indische oma Suzanna. Met dat koffertje in de ene hand en mijn 10-jarige vader aan de andere hand - zo stel ik het mij voor - liet ze haar geboorteland achter zich en vertrok naar Nederland. Op 25 mei 1952 stapten ze in het toenmalige Tandjong Priok aan boord van de SS Zuiderkruis, om na een reis van een maand aan te komen in Rotterdam.
Ik probeer me er een voorstelling van te maken hoe ze aan de verre overkant hun levens vormgaven als Indische Nederlanders in een schurende, verschuivende en verdwijnende samenleving, in een verdeeld land. Wonen, werken, naar school gaan, sociale verhoudingen en verbindingen, verschuivingen voelen, je niet veilig of welkom voelen, gevangenschap, overleven.
Hoe mijn oma en vader vervolgens hun oorsprongwortels uit de grond moesten trekken om naar een land te vertrekken dat ze nooit eerder hadden gezien en ervaren. Zonder hun man en vader, die in een Japans interneringskamp was overleden. Hoe ze na een reis van een maand in een onbekende, koudvoelende omgeving aankwamen, waar ze hun uiterste best deden om een nieuwe start te maken. Waar van hen geëist werd dat ze zich aanpasten - en delen van zichzelf wegstopten - om een plek in het geheel te mogen verdienen.
Mijn vader vertelde niet veel over zijn vroege leven, en ik denk dat ik zijn onzichtbare muurtjes en luikjes te zeer aanvoelde om door te vragen. Maar hoe meer ik lees, hoor, voel en herken in de verhalen van andere mensen, hoe meer ik begrijp waarom er mistlagen over beelden, emoties, verhalen en herinneringen kunnen neerdalen. Dat het opbouwen van een nieuw leven vooruitkijken vereist, en geen negativiteit duldt. Dat achteromkijken en erover praten te pijnlijk en niet-constructief voelt.
In het koffertje van mijn oma – en in de paar andere tastbare dingen die ik van haar heb – liggen vele verhalen verborgen. Ik hoop sommige van die verhalen via mijn eigen verbeelding een weg naar buiten te geven.
~ 'Het koffertje' is gemaakt met acrylverf, krijt, ecoline en potlood ~
Pause & Play: het hervinden van mijn creatieve stroom
In april 2021 kantelde mijn wereld. Het voelde alsof ik er zo vanaf kon kukelen, alsof de zwaartekracht ineens niet meer van toepassing was op mij. Alles bewoog en viel tegelijkertijd stil, net als de creatieve stroom in mij.
Het was het moment dat ik mijn eerste ouder verloor, mijn vader. Vele tranen stroomden, maar geen creatiegolfjes. Er waren zo overweldigend veel dingen te voelen, ervaren en regelen, dat de zin en behoefte om te maken er niet meer was en het luikje naar mijn verbeelding zat dichtgeklapt. Maar in de rustmomenten voelde ik ook het vertrouwen dat er vanzelf wel weer ruimte en maakzin zou ontstaan.
Hoofd uit, handen aan
En die ruimte kwam in de zomer van datzelfde jaar. Mijn lief en ik pasten een paar weken op huis-tuin-en-diertjes van mijn schoonfamilie, en we hadden kratten en tassen vol creëerspullen meegenomen, van verfpotten, krijtjes en mappen vol papier tot gitaren, songteksten en schrijfspullen. En daar op die plek, even los van alles, kwam de creatieve stroom weer op gang, een nieuw soort vrijheid, ontdekkingszin, speeldrang en intuïtiviteit met zich meevoerend.
Het voelde als pause & play. Hoofd uit, handen aan. Spelen, uitproberen, ontdekken en verwonderen met dat wat je handen intuïtief pakken en doen. De hele tafel (en dat was een grote) vullen met vellen vol verfafdrukken. Verrast, verwonderd en enthousiast zijn over wat er ontstaat. Kijken waar je verbeelding je vervolgens mee naartoe neemt. Tussendoor eindeloze potjes tafeltennis die eindigen met de slappe lach en een opgewarmd lijf, diertjes aaien, door de tuin dwalen, een stuk fietsen. En dan terugkeren naar de vellen vol verf, er weer inzakken en een ander element of materiaal toevoegen. Repeat. Die mix werkte helend, verfrissend, rustgevend en stroomopwekkend, en het (her)ontdekken ervan was zo waardevol. Elke keer als ik naar 'Ontdekkingsreis 1' kijk, borrelt er een geluksgevoel op.
Zelfzorg en makersgeluk
Zelfzorg betekent voor mij ruimte maken om te spelen, te experimenteren en te verbeelden. Het betekent vinden van balans en zorgen voor afwisseling. In verbinding maken en afstand mogen nemen, in focus en ontspanning, in verschillende materialen en gereedschappen, in grote en kleine bewegingen, en in donker en licht, diepte en ondiepte – het diepzeeduiken in de lagen van mijn oorsprong en beleving, en het luchtige snorkelen tussen de maffe en mooie verzinsels van mijn verbeelding.
Mijn makersgeluk ligt in het per verrassing laten ontstaan van vormen, structuren en landschappen, in het maken van verfafdrukken en de verwondering die erop volgt, in het combineren van organische vormen met een vleugje grafisch, in het combineren van verschillende materialen en technieken, in het spelen met woorden en beelden, in het onderzoeken en experimenteren, en in het vrij associëren en creëen.
Mijn wereld zal nog vaker kantelen, draaien, verschuiven en in luchtzakken terechtkomen, maar te weten wat zelfzorg en makersgeluk voor mij betekent, hoe ik mijn creatieve stroom weer op kracht breng, is van onschatbare waarde.
~ Ontdekkingsreis 1 is gemaakt met acrylverf, inkt en oliepastel ~
Innerland in oker
Dit gevoelslandschap ontstond uit een monochroom-experiment met okergeel als dragende kleur, gemengd met wit en zwart. Het werd een ontdekkingsreis in tinten, tonen, schakeringen, bewegingen en innerlijke lagen.
Rolschetsen
Het was een gevoel van verlangen dat laag voor laag in acrylverf en oliepastel op papier rolde. Letterlijk, want voor de meeste beeldelementen gebruikte ik een inktroller. Die manier van werken brengt een fijn soort energie met zich mee. Het voelt als schetsen met rollend, rondzwierend gereedschap: rolschetsen.
Fijntjes en gedetailleerd werken gaat niet met deze methode. Dat is iets wat ik vroeger vervelend zou hebben gevonden (want minder controle), en waar ik nu juist heel erg blij van word. Dat komt doordat de speel- en verrassingsfactor bij rolschetsen zo aanwezig is.
Het vraagt ook om andere bewegingen en samenwerkingen van je spieren, en daar lag een waardevolle ontdekking in: ik vind het fijn om afwisseling van techniek, materiaal én beweging te hebben. Er zijn zo veel verschillende manieren om mijn innerlijke energie naar buiten te laten stromen, en elk moment, elk idee en elk gevoel vraagt om een eigen aanvliegroute. De ene keer heb ik het nodig om ruim te bewegen en met groot spul te werken, zowel qua ondergrond als gereedschappen. Andere keren vind ik juist enorme rust in kleine, langzame bewegingen, kleinere ondergronden en fijnere gereedschappen.
Mijn binnenwereld in beeld
Tijdens het maken van dit beeld realiseerde ik me nog niet hoe gelaagd mijn binnenwereld zich eigenlijk naar buiten aan het ontvouwen was. Maar sinds het aan de muur hangt en ik er dagelijks naar kijk, realiseer ik me hoe sterk dit beeld met mij is verbonden. Hoe het mijn beleving, oorsprong en verlangen laat zien en voelen in kleur, sfeer en beeldelementen.
Eilanden hebben een enorme aantrekkingskracht op me. Als ik een eiland zie, dan wil ik erheen. Om er aan te meren en het schat voor schat te ontdekken, en ook om er rust te vinden, op mezelf te zijn. Soms wil ik op ontdekkingreis, op het onbekende klauteren en verrast worden door het uitzicht. Soms voel ik me ‘op drift’ in een zee van prikkels en hoofdspinsels, en zoek ik een eiland om aan te meren en tot mezelf te komen. Soms voel ik me als een eiland, met zeeën tussen mij en de buitenwereld, te ver uit de vastelandskust liggend om de verbinding te voelen. Eilanden staan voor mij voor een verlangen naar ontdekken, schatzoeken, rust, afzondering en tegelijk ook verbinding, maar ze staan ook voor een verlangen naar de onbereikbaar geworden stukjes van mijn Indische oorsprong.
Bergen, heuvels en boomhutten zijn met hun hoogte een soort eilanden in het landschap. Ze hebben voor mij een vergelijkbare aantrekkingskracht, betekenis, uitwerking en belofte van andere uitzichten in zich. En het geeft me een grappig soort geluksgevoel dat mijn achternaam ‘van den Berg’ is en mijn woonplaats Bergen is.
Natuurelementen en organische vormen creëren gebeurt eigenlijk vanzelf. Ik hou van de vrije, moeiteloze bewegingen die erbij horen, en de rust die het maken en bekijken ervan geeft. Ze ontstaan in de mixkom van wat ik in de natuur tegenkom, wat mijn eigen verbeelding inbrengt, wat voor bewegingen mijn handen willen maken en welke kleuren en materialen tot me spreken. De smaak van de mix wordt ook bepaald door de ingrediënten oorsprong en verlangen, wat ik me altijd extra realiseer op de momenten dat er een palmboom mijn verbeelding in is gefietst.
~ Innerland in oker is gemaakt met acrylverf en oliepastel ~